صدمه حاد ریوی (ALI) یک فرایند  مخرب است که ادم ریوی و آتلاکتازی ناشی از آسیب دیواره مویرگی را شامل می‌شود و هزینه زیادی را به سیستم مراقبت‌‌های بهداشتی در سراسر جهان تحمیل می‌کند. فعالیت انواع ویروسها از جمله آنفولانزا (IV) و کرونا ویروس (CoV) می‌تواند منجر به ALI شود خصوصا ًبرخی ویروس‌ها با میزبان حیوانی که باعث بروز عفونت‌های سریع و شدید در انسان می‌شوند.

 پاتوژنز ALI ناشی از IV و CoV انسانی اغلب به صورت تکثیر سریع ویروس، ورود قابل توجه سلولهای التهابی و پاسخهای کموکینی/ سیتوکینی پیش التهابی شدید است (1).

سلول‌های بنیادی مزانشیمی یا استرومایی زیرمجموعه‌ای ناهمگون از سلولهای بازسازی کننده استرومایی هستند که می‌توان آنها را از بافتهای مختلف مانند مغز استخوان، بند ناف، چربی و اندومتریوم جداسازی کرد. این سلولها به دلیل داشتن توانایی تمایز به رده‌های سلولی مختلف، تنظیم و تعدیل پاسخها و فعالیت سیستم ایمنی و ترمیم بافت برای سلول درمانی انواع بیماریهای التهابی از جمله صدمات ریوی ناشی از ویروسها مورد توجه قرار گرفته‌اند (1). درسال 2009 محققان چینی نشان دادند که سلولهای بنیادی مزانشیمی (MSC) می‌توانند باعث تشکیل جمعیت خاصی از سلولهای دندریتی شوند که نقش مهمی در هومئوستاز سیستم ایمنی ایفا می‌کنند و توانایی سرکوب کردن تلرانس‌های ایمنی خاص التهاب‌های متوسط نوع Th2 را دارند (3).

مطالعات متعدد بر مدلهای حیوانی عفونتهای ناشی از ویروس آنفولانزا نوعA اثر مثبت استفاده از MSC استخراج شده از انواع بافتها را به اثبات رسانده است به طوری که کشت همزمان MSC مشتق از مغز استخوان (BMSC) با سلولهای اپیتلیال آلوئولار انسان باعث کاهش اثرات مخرب ویروس H5N1 شده است. بعلاوه، BMSC با افزایش تعداد ماکروفاژهای M2 و آزاد کردن انواع کموکینها و سیتوکینها مانند اینترلوکین‌های 4، 6، 8، 17 و 1β باعث اثرات ضدالتهابی قابل توجه می‌شود. نتایج مثبت مشابه علیه ویروس H9N2 نیز مشاهده گردیده است. سلول MSC مشتق از بند ناف انسان نیز عملکرد مشابه علیه ویروس‌های H5N1 و H1N1 داشته است (1).

با در نظر گرفتن توانایی‌های سلول MSC در تعدیل سیستم ایمنی و با توجه به اینکه اولین مرحله از بیماری‌زایی COVID-19 شناسایی گیرنده ACE2 توسط ویروس است به نظر می‌رسدکه استفاده از سلولهای MSC فاقد این گیرنده بتواند در بهبود بیماران مؤثر باشد (2). همچنین سلولهای بنیادی به دلیل بیان یک ژن اختصاصی بنام ژن تحریک شده اینترفرون گاما که پیش از تمایز آنها بیان می‌شود، می‌توانند با حملات ویروسی مقابله کنند. لذا انتظار می‌رود تا این سلولها پس از انتقال به بدن بیماران COVID-19 زنده بمانند و از طریق فرایندهای مختلف باعث بهبود عملکرد سیستم ایمنی شوند و به بازسازی سلولهای آسیب‌دیده نیز کمک کنند (4).

در کنار تمام نتایج مثبت گزارش شده، برخی مطالعات نیز بر عدم تأثیر استفاده از BMSC در کاهش التهابهای ریوی یا جلوگیری از پیشرفت ALI در مدلهای موشی ویروس H1N1 تأکید داشته‌اند. استفاده هم‌زمان از BMSC و داروی ضدویروس اسلتامیویر نیز اثر مثبتی نداشته است. البته تزریق درون وریدی BMSC از ترومبوسیتوز ناشی از آنفولانزا جلوگیری کرده و بار ویروسی ریه را نسبتاً کاهش داده است (1).

با توجه به نتایج به دست آمده به نظر می رسد استفاده از سلولهای بنیادی، یک پتانسیل درمانی ارزشمند در مدیریت بیماران مبتلا به COVID 19 باشند. در این خصوص چندین کارآزمایی بالینی در دنیا در حال انجام است که باید منتطر نتایج آن باشیم‌.

گردآوری : سعید سامانی
دانشجوی دکترای مهندسی بافت دانشگاه علوم پزشکی تهران

1. J. Du et al. Stem Cell Research & Therapy. May 2020. DOI: 10.1186/s13287-020-01699-3

2. R.C. Zhao. Stem Cells and Development. Jun 2020. DOI: 10.1089/scd.2020.0071

3. B. Zhang. Blood. Jan 2009. DOI: 10.1182/blood-2008-04-154138

4. X. Wu, et al. Cell. Jan 2018. DOI: 10.1016/j.cell.2017.11.018